Witamina A

W dzisiejszym temacie bloga idzie na tapetę witamina A, jedno z najważniejszych źródeł młodości i zdrowia dlatego postaram się przybliżyć wam jej prozdrowotne działanie. Kiedy doskwiera wam suchość skóry lub śluzówki oka do tego macie rozdwajające się lub łamliwe paznokcie radzę “zatrzymać się“ na chwilę i zadać sobie pytanie czy w waszej diecie jest obecna witamina A? Witamina A jest jedną z najwcześniej odkrytych witamin. Została odkryta w tranie w 1913 roku. Skutki jej niedoboru są znane od dawien dawna, a jednym z powszechnie znanych jest “kurza ślepota”. Chorobę tą leczono dając gotowaną lub surową wątrobę. Dopiero w połowie XIX I XX wieku udało się odkryć związek pomiędzy nieprawidłowym odżywianiem a rozwojem ślepoty zmierzchowej (kurzej ślepoty).

Witamina A jest zaliczana do grupy organicznych związków chemicznych, wykazujących aktywność biologiczną. Beta-Karoten, który występuje w warzywach i owocach jest prowitaminą witaminy A i w wątrobie jest przekształcany w retinol a ten jest najaktywniejszą formą witaminy A i naturalnie występuje tylko w produktach zwierzęcych. Pamiętaj! jeśli jesteś na diecie wegańskiej w tym przypadku witamina A w postaci retinolu musi być zrównoważona większą dawką beta-karotenu!

Witamina A w żywności

Głównym źródłem retinolu są podroby, zwłaszcza wątroba (1500jednostek/100g), jaja, masło, niektóre gatunki ryb (tran) czy sery dojrzewające. Witamina A jest co prawda odporna na działanie wysokiej temperatury co ułatwia przygotowanie posiłku, jednak kontakt z żelazem i miedzią powoduje jej zanik.

Ciekawostka: Eskimoska tradycja zabrania spożywania niedźwiedziej wątroby, która średnio waży 350 gram, ponieważ zawiera ona od 7 do 8 milionów jednostek witaminy A co jest zbyt dużą dawką. 

Główne źródło beta-karotenu znajdziemy w marchewce, natce pietruszki, jarmużu w szpinaku i czerwonej papryce, a także w owocach głównie w morelach oraz brzoskwiniach. Beta-karoten stanowi prowitaminę A, która w 80% jest dostarczana przez warzywa i w 5% przez owoce. W naszym kraju głównym źródłem witaminy A w pożywieniu jest mięso (55%), na drugim miejscu są tłuszcze (23%) później mleko i przetwory mleczne (11%).

Wchłanianie i metabolizm

Stopień wykorzystania retinolu powstałego w wątrobie z beta-karotenu dostarczonego z pożywieniem stanowi 70-90%, a samego beta-karotenu wchłania się 10-90%, procentowość zależy od składu pożywienia. Główną przyczyną słabej wchłanialności witaminy A jest niska zawartość tłuszczuw diecie ale do takiego stanu mogą się też przyczynić choroby układu pokarmowego, spowodowane upośledzeniem wchłaniania lub uszkodzenie wątroby. Pamiętajmy, że podczas wchłaniania część spożytych beta-karotenów o właściwościach prowitaminy A ulega przekształceniu w retinol w komórkach jelita, a pozostała część jest magazynowana w tkance tłuszczowej. Naukowcy oceniają że całkowite wchłanianie beta-karotenu z bogatego w niego pożywienia stanowi około 33% a z mieszanego tylko około 16,5%. Retinol posiada też właściwości antyoksydacyjne, a karotenoidy są silnymi przeciwutleniaczami.

Wpływ na organizm

• poprawia wzrok zapobiegając “kurzej ślepocie” czyli słabemu widzeniu o zmierzchu
• wpływa na prawidłowy wzrost i rozwój młodego organizmu, wspomaga na etapie powstawania i różnicowania się komórek we wszystkich okresach życia organizmu między innymi rozrodczym oraz okresie w którym wykształca się układ kostny
• bierze udział w produkcji błon śluzowych i śluzu chroniącego tkankę
• zapewnia prawidłowe funkcjonowanie grasicy i wzrost odporności na infekcje
• bierze udział w procesie syntezy hormonów kory nadnerczy
• wpływa na pobudzenie szpiku do produkcji krwinek czerwonych
• wpływa na prawidłowe funkcjonowanie włosów, skóry i paznokci oraz prawidłowe funkcjonowanie tarczycy

Ciekawostka: Karoten (beta-karoten) zawarty w jednej szklance soku z marchwi to równowartość prawie 20 000 jednostek witaminy A, dlatego pijąc go, nie musisz sięgać po dodatkowe suplementy.

Objawy niedoboru

W przypadku niedoboru witaminy A, objawy możemy zaobserwować dopiero po kilku miesiącach, ponieważ jest ona magazynowana w wątrobie. Do głównych objawów niedoboru należą

• wspomniana powyżej kurza ślepota
• zwyrodnienia tkanki nerwowej
• upośledzenie płodności
• zanik gruczołów łojowych
• kamica nerkowa
• nadmierny rozrost kości czaszki prowadzący do ucisku nerwów czaszkowych
• rogowacenie i łuszczenie nabłonka między innymi skóry, układu oddechowego i pokarmowego
• utrudnione gojenie ran i słaba regeneracja tkanek
• wysychanie i zmatowienia spojówki i rogówki
• plamki Bitota na powierzchni spojówek
• u dzieci zahamowanie wzrostu, zaburzenia kostnienia i rozwoju zębów
• zmniejszona odpornośc na infekcje
• zaburzenia rozwoju płodu
• łamliwe włosy i paznokcie
• łysienie

W przypadku hipowitaminozy A głównym, a zarazem charakterystycznym zaburzeniem jest uszkodzenie wszystkich tkanek nabłonkowych, upośledzenie wzrostu nabłonka i jego różnicowania się. Wówczas dochodzi do zwyrodnienia nabłonków błon śluzowych co z kolei prowadzi do nadmiernego złuszczania naskórka. Złuszczające nabłonki przyczyniają się do powstania kamieni w drogach moczowych i żółciowych.

Objawy nadmiaru

Niestety nadmiar tej witaminy działa na organizm toksycznie. Objawami zatrucia mogą być wymioty i wzrost ciśnienia śródczaszkowego,a także utrata łaknienia, bóle głowy, nadmierna potliwość i powiększona wątroba i śledziona. Dodatkowo mogą się pojawić

• łysienie lub łysienie plackowate
• łamliwość paznokci
• bóle kostne i głowy
• anemia
• wzmożona pobudliwość nerwowa
• u dzieci: łuskowata skóra, utrata masy ciała, wodogłowie i wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego

Warto pamiętać iż wysokie dawki i długotrwałe przyjmowanie retinolu może prowadzić do obniżenia gęstości mineralnej kości zwiększając przez to możliwość złamań. Hiperwitaminoza A prowadzi do resorpcji kości. Inaczej jest w przypadku beta-karotenu, którego nie można przedawkować, a jeśli mamy go w nadmiarze nasza skóra zabarwi się na pomarańczowo co może wyglądać jedynie jak sztuczna opalenizna.

Kosmetologia, witamina młodości

Jeśli chodzi o skórę witamina A uczestniczy głównie w syntezie kolagenu, co za tym idzie jest głównym składnikiem substancji przeciwzmarszczkowych i przeciwtrądzikowych zawartych w kosmetykach. W kosmetologii terapia z wykorzystaniem retinolu bądź jego pochodnymi retinoidami jest często długa i wymaga odpowiedniego przygotowania skóry. Podczas początkowego etapu kuracji skóra może wyglądać niekorzystnie, może być zaczerwieniona, podrażniona, może także dojść do złuszczania się naskórka. Jednak efekty końcowe są bardzo zadowalające, skóra po takiej terapii jest gładka, jędrna bez oznak trądziku. Należy jednak pamiętać że długotrwałe stosowanie retinolu potrafi doprowadzić do fotouczulenia skóry, czyli staje się ona wrażliwa na światło. Dlatego kuracje retinolem i jego pochodnymi zaleca się przeprowadzać jesienią i zimą.

Autor: Kosmetolog Karolina Czechowska